Την δεκαετία του 1860, όταν ξεσπάει ο Αμερικανικός Εμφύλιος με βασικό διακύβευμα το ρατσιστικό δουλεμπόριο, η Βόρεια Αμερική έχει ήδη μετατραπεί σε ένα άνευ προηγουμένου πολιτισμικό χωνευτήρι. Ούτως ή άλλως, η μετακίνηση πληθυσμών προς τον «Νέο Κόσμο» (άλλοτε βίαια και άλλοτε εκούσια) και ο πολυεθνικός εποικισμός και αποικισμός αποτελεί μια σταθερά που ξεκινά από τον 16ο αιώνα και καθορίζει την ιστορία της ηπείρου. Επί της ουσίας, η προεδρική πλέον μετά τον Εμφύλιο συνομοσπονδία πολιτειών, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, αποτελεί μικρογραφία της Υφηλίου: μία «επιτυχημένη Βαβέλ». Όπως είναι φυσικό, ένας ανεπανάληπτος συγκρητισμός κυριαρχεί και στην μουσική πραγματικότητα. Η γένεση, δε, της δισκογραφίας οικοδομεί μια συνθήκη που ευνοεί τις συνομιλίες και τις ωσμώσεις μεταξύ των αναρίθμητων εθνοπολιτισμικών ομάδων που συνθέτουν τον πληθυσμό. Οι διεργασίες αυτές θα οδηγήσουν στην ανανοηματοδότηση, επικαιροποίηση και ανανέωση παλαιών μουσικών τάσεων που φθάνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και, ταυτόχρονα, στην εξαγωγή τους εκ νέου προς τους «παλαιούς κόσμους», συστήνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα μοναδικά πολυεπίπεδο δίκτυο. Το μνημειώδες, πλέον, πολύτομο έργο του Richard Spottswood, με τίτλο “Ethnic Music on Records”, αντικατοπτρίζει με γλαφυρό τρόπο την εξαιρετικά μεγάλη δισκογραφική παραγωγή των ΗΠΑ. Συχνά, η «σύγκλιση» των γεωγραφικών συντεταγμένων συνοδεύεται από μια ακόμα σύγκλιση, που αφορά εσωτερικές πολιτισμικές «συντεταγμένες». Πρόκειται για τα πεδία του λόγιου και του λαϊκού, που μπαίνουν σε δημιουργικό διάλογο με ποικίλους τρόπους, και συχνά συστήνουν ενδιάμεσους ή/και νέους «τόπους». Η συμβολή των βιαίως μεταφερμένων σκλάβων από την αφρικανική ήπειρο στα μουσικά τεκταινόμενα της Αμερικής, και δη ο ρόλος τους στην διαμόρφωση των ειδών που σήμερα λογίζονται ως «εθνική μουσική των ΗΠΑ», υπήρξε περισσότερο από κρίσιμη. Folk, country, bluegrass, gospel, blues, soul, jazz, fox trot, rock ‘n roll, charleston, minstrel show, αλλά και συμφωνική μουσική, βαλς, ταγκό, μουσική για τον κινηματογράφο, ιταλόφωνα, ρωσόφωνα, ελληνόφωνα, εβραιόφωνα, ισπανόφωνα και άλλα ιδιώματα ηχογραφούνται και κατακλύζουν την παγκόσμια δισκογραφική αγορά. Σε αυτό το ατελείωτο σώμα ηχογραφήσεων, συναντάμε περιπτώσεις όπου ελληνόφωνοι μουσικοί διασκευάζουν αμερικανικά τραγούδια. Η οικειοποίηση αυτή είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη και αισθητική, με βάση τις δικές τους δυνατότητες και ανάγκες.
Η παρούσα ηχογράφηση περιλαμβάνει διασκευή με ελληνικούς των Φ. Μπακάλη και Τέτου Δημητριάδη του αμερικανικού τραγουδιού "The Gay Caballero", σε μουσική και στίχους των Frank Crumit και Lou Klein.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά στις 2 Οκτωβρίου 1928 στη Νέα Υόρκη από τον Frank Crumit (Victor BVE-47583 – 21735-A).
Η εμπορική παρτιτούρα εκδόθηκε το 1928 στη Νέα Υόρκη από την F.B. Haviland Pub. Co.
Το τραγούδι έγινε επιτυχία και διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε σε διάφορες γλώσσες. Ενδεικτικά:
– “Wesoły kawaler”, Fabian Okulski, Νέα Υόρκη, Ιανουάριος 1929 (Columbia W110306 – 18314-F)
– “O cavaliere”, Giuseppe De Laurentiis, Νέα Υόρκη, Ιανουάριος 1929 (Columbia W110323 – 14436-F)
– “Der lustige Kavalier”, Otto Kuster, Κάμντεν, Νέα Υερσέη, 1 Φεβρουαρίου 1929 (Victor CVE-49820). H ηχογράφηση απορρίφθηκε και δεν κυκλοφόρησε.
– “El caballero alegre”, Juan Pulido, Νέα Υόρκη, 4 Φεβρουαρίου 1929 (Victor BVE-49917 – 46104)
– “Ilonen cabaliero”, Arthur Kylander, Νέα Υόρκη, 13 Φεβρουαρίου 1929 (Victor BVE-48357 – V-4019)
– “Der Galicianer cavallero”, Paul Burstein, Νέα Υόρκη, Φεβρουάριος 1929 (Columbia W110348 – 8185-F)
– “The gay caballero”, The Rexonians, Μελβούρνη, Ιούνιος 1929 (Broadcast AZ312 – 430)
– “Don Juan”, Leif Amble-Næss, Κοπεγχάγη, 17 Ιανουαρίου 1930 (Gramophone 2136-2 – 30-2361, X3350)
– “Wesoły kawaler”, Jerzy Welin, Βαρσοβία, 1931 (Syrena-Electro 22173 – 22173 – 6816)
Οι έξι πρώτες από τις παραπάνω ηχογραφήσεις, μαζί με την παρούσα, αντικατοπτρίζουν ανάγλυφα την ταχύτατα αναπτυσσόμενη στρατηγική μάρκετινγκ των δύο μεγάλων αμερικανικών δισκογραφικών εταιρειών, Victor και Columbia. Είναι ενδεικτικό ότι σε διάστημα δύο μηνών (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1929) προγραμματίζουν την ηχογράφηση του αμερικανικού τραγουδιού σε εφτά γλώσσες (πολωνικά, ιταλικά, ισπανικά, φινλανδικά, yiddish, ελληνικά, γερμανικά), επιχειρώντας να εισχωρήσουν στις διεθνείς αγορές και να αυξήσουν τις πωλήσεις τους. Η διαρκώς εξελισσόμενη δισκογραφική βιομηχανία δείχνει πως είναι κεντρομόλα: Οι αποφάσεις που λαμβάνονται ακολουθούν τις πολιτικές που υπαγορεύονται κεντρικά, από τις διοικήσεις των εταιρειών και των θυγατρικών τους. Όλο αυτό το κλίμα, όλο αυτό το πολυεπίπεδο τοπίο, γίνεται ακόμη πιο σύνθετο στην Αμερική. Εκεί, τα «εθνικά» ρεπερτόρια ζουν μια νέα, παράλληλη ζωή. Αυτή η κατάσταση δεν είναι στατική και, εν πολλοίς, οικοδομείται από την δισκογραφία, η οποία μεριμνά και «κουρδίζει» τις επάλληλες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί ήδη στον παλαιό κόσμο. Τα ρεπερτόρια επικοινωνούν ξανά μεταξύ τους, μια γνώριμη και ήδη δυναμική συνθήκη στην Ευρώπη. Η διακίνηση μουσικών αποτελούσε ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά παίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Αυτή τη φορά το δίκτυο ρυθμίζεται προγραμματιστικά, υπό νέους όρους και διά μέσω νέων ατραπών.
Σε αυτό το πλαίσιο, Frank Crumit, επιχειρώντας, και αυτός, να κεφαλαιοποιήσει την επιτυχία του τραγουδιού, ένα περίπου χρόνο αργότερα ηχογράφησε πάνω στην ίδια μελωδία ένα ακόμα τραγούδι, εν είδει sequel, με τον τίτλο “The return of the gay caballero” (Νέα Υόρκη, 30 Σεπτεμβρίου 1929, Victor BVE-56163 – 22154-A).
Όπως επισημαίνει ο Stathis Gauntlett (Gauntlett, 2003: 32), η παρούσα ηχογράφηση, μοναδική του τραγουδιού στην ελληνόφωνη δισκογραφία, κυκλοφόρησε και από τη His Master's Voice Αυστραλίας με αριθμό EB53 και περιλαμβάνεται στον αυστραλιανό δισκογραφικό κατάλογο που εξέδωσε η εταιρεία το 1934.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Την δεκαετία του 1860, όταν ξεσπάει ο Αμερικανικός Εμφύλιος με βασικό διακύβευμα το ρατσιστικό δουλεμπόριο, η Βόρεια Αμερική έχει ήδη μετατραπεί σε ένα άνευ προηγουμένου πολιτισμικό χωνευτήρι. Ούτως ή άλλως, η μετακίνηση πληθυσμών προς τον «Νέο Κόσμο» (άλλοτε βίαια και άλλοτε εκούσια) και ο πολυεθνικός εποικισμός και αποικισμός αποτελεί μια σταθερά που ξεκινά από τον 16ο αιώνα και καθορίζει την ιστορία της ηπείρου. Επί της ουσίας, η προεδρική πλέον μετά τον Εμφύλιο συνομοσπονδία πολιτειών, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, αποτελεί μικρογραφία της Υφηλίου: μία «επιτυχημένη Βαβέλ». Όπως είναι φυσικό, ένας ανεπανάληπτος συγκρητισμός κυριαρχεί και στην μουσική πραγματικότητα. Η γένεση, δε, της δισκογραφίας οικοδομεί μια συνθήκη που ευνοεί τις συνομιλίες και τις ωσμώσεις μεταξύ των αναρίθμητων εθνοπολιτισμικών ομάδων που συνθέτουν τον πληθυσμό. Οι διεργασίες αυτές θα οδηγήσουν στην ανανοηματοδότηση, επικαιροποίηση και ανανέωση παλαιών μουσικών τάσεων που φθάνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και, ταυτόχρονα, στην εξαγωγή τους εκ νέου προς τους «παλαιούς κόσμους», συστήνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα μοναδικά πολυεπίπεδο δίκτυο. Το μνημειώδες, πλέον, πολύτομο έργο του Richard Spottswood, με τίτλο “Ethnic Music on Records”, αντικατοπτρίζει με γλαφυρό τρόπο την εξαιρετικά μεγάλη δισκογραφική παραγωγή των ΗΠΑ. Συχνά, η «σύγκλιση» των γεωγραφικών συντεταγμένων συνοδεύεται από μια ακόμα σύγκλιση, που αφορά εσωτερικές πολιτισμικές «συντεταγμένες». Πρόκειται για τα πεδία του λόγιου και του λαϊκού, που μπαίνουν σε δημιουργικό διάλογο με ποικίλους τρόπους, και συχνά συστήνουν ενδιάμεσους ή/και νέους «τόπους». Η συμβολή των βιαίως μεταφερμένων σκλάβων από την αφρικανική ήπειρο στα μουσικά τεκταινόμενα της Αμερικής, και δη ο ρόλος τους στην διαμόρφωση των ειδών που σήμερα λογίζονται ως «εθνική μουσική των ΗΠΑ», υπήρξε περισσότερο από κρίσιμη. Folk, country, bluegrass, gospel, blues, soul, jazz, fox trot, rock ‘n roll, charleston, minstrel show, αλλά και συμφωνική μουσική, βαλς, ταγκό, μουσική για τον κινηματογράφο, ιταλόφωνα, ρωσόφωνα, ελληνόφωνα, εβραιόφωνα, ισπανόφωνα και άλλα ιδιώματα ηχογραφούνται και κατακλύζουν την παγκόσμια δισκογραφική αγορά. Σε αυτό το ατελείωτο σώμα ηχογραφήσεων, συναντάμε περιπτώσεις όπου ελληνόφωνοι μουσικοί διασκευάζουν αμερικανικά τραγούδια. Η οικειοποίηση αυτή είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη και αισθητική, με βάση τις δικές τους δυνατότητες και ανάγκες.
Η παρούσα ηχογράφηση περιλαμβάνει διασκευή με ελληνικούς των Φ. Μπακάλη και Τέτου Δημητριάδη του αμερικανικού τραγουδιού "The Gay Caballero", σε μουσική και στίχους των Frank Crumit και Lou Klein.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά στις 2 Οκτωβρίου 1928 στη Νέα Υόρκη από τον Frank Crumit (Victor BVE-47583 – 21735-A).
Η εμπορική παρτιτούρα εκδόθηκε το 1928 στη Νέα Υόρκη από την F.B. Haviland Pub. Co.
Το τραγούδι έγινε επιτυχία και διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε σε διάφορες γλώσσες. Ενδεικτικά:
– “Wesoły kawaler”, Fabian Okulski, Νέα Υόρκη, Ιανουάριος 1929 (Columbia W110306 – 18314-F)
– “O cavaliere”, Giuseppe De Laurentiis, Νέα Υόρκη, Ιανουάριος 1929 (Columbia W110323 – 14436-F)
– “Der lustige Kavalier”, Otto Kuster, Κάμντεν, Νέα Υερσέη, 1 Φεβρουαρίου 1929 (Victor CVE-49820). H ηχογράφηση απορρίφθηκε και δεν κυκλοφόρησε.
– “El caballero alegre”, Juan Pulido, Νέα Υόρκη, 4 Φεβρουαρίου 1929 (Victor BVE-49917 – 46104)
– “Ilonen cabaliero”, Arthur Kylander, Νέα Υόρκη, 13 Φεβρουαρίου 1929 (Victor BVE-48357 – V-4019)
– “Der Galicianer cavallero”, Paul Burstein, Νέα Υόρκη, Φεβρουάριος 1929 (Columbia W110348 – 8185-F)
– “The gay caballero”, The Rexonians, Μελβούρνη, Ιούνιος 1929 (Broadcast AZ312 – 430)
– “Don Juan”, Leif Amble-Næss, Κοπεγχάγη, 17 Ιανουαρίου 1930 (Gramophone 2136-2 – 30-2361, X3350)
– “Wesoły kawaler”, Jerzy Welin, Βαρσοβία, 1931 (Syrena-Electro 22173 – 22173 – 6816)
Οι έξι πρώτες από τις παραπάνω ηχογραφήσεις, μαζί με την παρούσα, αντικατοπτρίζουν ανάγλυφα την ταχύτατα αναπτυσσόμενη στρατηγική μάρκετινγκ των δύο μεγάλων αμερικανικών δισκογραφικών εταιρειών, Victor και Columbia. Είναι ενδεικτικό ότι σε διάστημα δύο μηνών (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1929) προγραμματίζουν την ηχογράφηση του αμερικανικού τραγουδιού σε εφτά γλώσσες (πολωνικά, ιταλικά, ισπανικά, φινλανδικά, yiddish, ελληνικά, γερμανικά), επιχειρώντας να εισχωρήσουν στις διεθνείς αγορές και να αυξήσουν τις πωλήσεις τους. Η διαρκώς εξελισσόμενη δισκογραφική βιομηχανία δείχνει πως είναι κεντρομόλα: Οι αποφάσεις που λαμβάνονται ακολουθούν τις πολιτικές που υπαγορεύονται κεντρικά, από τις διοικήσεις των εταιρειών και των θυγατρικών τους. Όλο αυτό το κλίμα, όλο αυτό το πολυεπίπεδο τοπίο, γίνεται ακόμη πιο σύνθετο στην Αμερική. Εκεί, τα «εθνικά» ρεπερτόρια ζουν μια νέα, παράλληλη ζωή. Αυτή η κατάσταση δεν είναι στατική και, εν πολλοίς, οικοδομείται από την δισκογραφία, η οποία μεριμνά και «κουρδίζει» τις επάλληλες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί ήδη στον παλαιό κόσμο. Τα ρεπερτόρια επικοινωνούν ξανά μεταξύ τους, μια γνώριμη και ήδη δυναμική συνθήκη στην Ευρώπη. Η διακίνηση μουσικών αποτελούσε ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά παίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Αυτή τη φορά το δίκτυο ρυθμίζεται προγραμματιστικά, υπό νέους όρους και διά μέσω νέων ατραπών.
Σε αυτό το πλαίσιο, Frank Crumit, επιχειρώντας, και αυτός, να κεφαλαιοποιήσει την επιτυχία του τραγουδιού, ένα περίπου χρόνο αργότερα ηχογράφησε πάνω στην ίδια μελωδία ένα ακόμα τραγούδι, εν είδει sequel, με τον τίτλο “The return of the gay caballero” (Νέα Υόρκη, 30 Σεπτεμβρίου 1929, Victor BVE-56163 – 22154-A).
Όπως επισημαίνει ο Stathis Gauntlett (Gauntlett, 2003: 32), η παρούσα ηχογράφηση, μοναδική του τραγουδιού στην ελληνόφωνη δισκογραφία, κυκλοφόρησε και από τη His Master's Voice Αυστραλίας με αριθμό EB53 και περιλαμβάνεται στον αυστραλιανό δισκογραφικό κατάλογο που εξέδωσε η εταιρεία το 1934.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
