Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.
Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλίας τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.
Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.
Η εν λόγω τετρασέλιδη παρτιτούρα είναι τρίγλωσση έκδοση (στα ελληνικά, γαλλικά και ισπανικά) του διεθνώς δημοφιλούς τραγουδιού «Άυ-άυ-άυ» του Χιλιανού συνθέτη Osmán Pérez Freire.
Στο μονόχρωμο εξώφυλλο υπάρχει η φωτογραφία της Ισπανίδας τραγουδίστριας και ηθοποιού Raquel Meller (το πραγματικό της όνομα ήταν Francisca Romana Marqués López) που συνοδεύεται από το σχόλιο “Le Gros Succes de Raquel Meller”. Αναγράφονται επίσης ο συνθέτης, ο εκδότης και ο χαρακτηρισμός “serenata criolla”.
Στην ελληνόφωνη εκδοχή του το τραγούδι εμπίπτει μερικώς στο ρεύμα του εξωτισμού. Μάλιστα στην ετικέτα του δίσκου χαρακτηρίζεται ως «ισπανική σερενάτα».
Η σημασία του εξωτισμού αφορά αφ’ ενός τα χαρακτηριστικά αυτού που είναι έξω από τη σφαίρα της ταυτότητας, αφ’ ετέρου την έλξη που ασκεί ό,τι έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Η ευρύτατη αποδοχή του φαινομένου είναι πασιφανής: ο πολυδιάστατος γλωσσικός, μουσικός και εικαστικός πλούτος, που συσσωρεύτηκε γύρω και μέσα στον εξωτισμό, δημιούργησε ένα κοινό απόθεμα γνώσης που τροφοδοτεί διηνεκώς το συλλογικό και ατομικό φαντασιακό. Οι τόποι που αναπαρίστανται στον εξωτισμό, η Ανατολή, η Λατινική Αμερική, η Ισπανία, η Χαβάη, είναι κατ’ εξοχήν φαντασιακοί, αποσυνδέονται από τον πραγματικό κόσμο. Ανοίγονται σαν μια θεατρική σκηνή, με εναλλασσόμενα σκηνικά, όπου δραματοποιούνται οι φαντασιώσεις, κατακλύζουν τις αισθήσεις κι εκλύουν έντονα συναισθήματα, προσφέροντας στον «επισκέπτη» μια ιδανική εμπειρία, έξω από τους περιορισμούς του συμβατικού κόσμου.
Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή). Στο κάτω μέρος των σελίδων του μουσικού κειμένου αναγράφονται το εξής: “Copyright by L. Maillochon 1920 Publié par art avec L. Maillochon, Paris. Pour la Grèce, Edts: Gaetano, Constantinides, Starr” και ο κωδικός Γ.Κ.Σ 137.
Στο οπισθόφυλλο αναγράφονται η δεύτερη και η τρίτη στροφή των στίχων και στις τρεις γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά και ισπανικά). Ωστόσο, οι στίχοι της παρτιτούρας είναι εντελώς διαφορετικοί από αυτούς της ηχογράφησης με τον Μιχάλη Θωμάκο.
Θεωρείται ότι εκδόθηκε για πρώτη φορά σε παρτιτούρα το 1913 από τον Breyer Hermanos στο Μπουένος Άιρες (Fuld, 2012). Η παρτιτούρα κυκλοφόρησε επίσης στις παρακάτω εκδόσεις:
– “Ay-ay-ay”, (έγχρωμο εξώφυλλο), L. Maillochon, Παρίσι, 1920
– “Ay-ay-ay”, (έγχρωμο εξώφυλλο), L. Maillochon, Παρίσι, 1920
– “Ay-ay-ay”, (έγχρωμο εξώφυλλο), Breton, Παρίσι, 1920
– “¡Ay – Ay - Ay! (Reminiscencias cuyanas)”, (έγχρωμο εξώφυλλο), Casa Amarilla, Σαντιάγο, περίπου το 1928
– “Ay, ay, ay”, (μονόχρωμο εξώφυλλο), Marks music, Νέα Υόρκη, 1932
Για περισσότερα σχετικά με το τραγούδι «Ay-ay-ay» βλέπε εδώ.
Έρευνα και κείμενο: Γιώργος Ευαγγέλου και Νίκος Ορδουλίδης
(Ελληνικοί στίχοι)
Στο βράχο εκεί ένας νιός, άι, άι, άι
τραγούδαγε στην καλή του
τραγούδι που μόνο αυτός, άι, άι, άι
το ένιωθε στην ψυχή του
Τρελό πολλοί τον περνούσαν
κι ενώ διαρκώς τον κοιτούσαν
εκείνος με δάκρυα στην καρδιά, άι, άι, άι
τους έλεγε ενώ γελούσαν
Έτσι είν’ γραφτό σε πολλούς, άι, άι, άι
πουλάν φθηνά την ψυχή τους
σε δαίμονες θηλυκούς, άι, άι, άι
που ξεπουλάν το κορμί τους
Το ξέρουν και όμως πάνε
το ξέρουν πώς πονάνε
το ξέρουν πώς πέφτουν στην φωτιά, άι, άι, άι
κι όμως αυτή ζητάνε
Το νέο πού λεγε αυτά, άι, άι, άι
μια νύχτα φουρτουνιασμένη
τον βρήκαν νεκρό εκεί δα, άι, άι, άι
σε μια ρεματιά αφρισμένη
Αυτή τότε εκεί στο πλάι
φωνάζει ενώ γελάει
να ένας ακόμα που για με, άι, άι, άι
στον κόσμο τον άλλο πάει
(Ισπανικοί στίχοι)
Asomate á la ventana, ay, ay, ay
Paloma del alma mia
asomate á la ventana, ay, ay, ay
Paloma del alma mia
Que ya la aurora temprana
nos viene á nunciar el dia
que ya la aurura temprana, ay, ay, ay
nos viene á nunciar el dia
Si algunavez en tu pecho, ay, ay, ay
mi cari ño ño lo abrigas
si algunavez en tu pecho, ay, ay, ay
mi cari ño ño lo abrigas
Engagnalo como á un niño
pero nunca se lo digas
engañalo como á un niño, ay, ay, ay
pero nunca se lo digas
El amor mio se muere, ay, ay, ay
y se me muere de frio
el amor mio se muere, ay, ay, ay
y se me muere de frio
Porque en tu pecho pedra
tu no quieres darle abrigo
porque en tu pecho pedra, ay, ay, ay
tu no quieres darle abrigo
(Γαλλικοί στίχοι)
Tous les soirs sur le rocher, ay, ay, ay
qui surplombe sa fenetre
je parviensa m’accrocher, ay, ay, ay
pour me faire mieux conaitre
Je dis à cette méchante
par vous l’amour me tourmente
et ma serenata criolla, ay, ay, ay
c’est pour vous que je la chante
Chacun dit que je suis fou, ay, ay, ay
de risquer cette aventure
d’aller me romper le cou, ay, ay, ay
pour pareille creature
Je sais que c’est une femme
qui fùt autrefois infâme
mais c’est toujours à ces demons là, ay, ay, ay
que l’homme a vendu son âme
Celui qui chantait ces vers, ay, ay, ay
que périlleux exercice
un jour la tête à l’envers, ay, ay, ay
tomba dans le precipice
Alors une forme claire
penchée en pleine lumière
se mit à rire en disant voilà, ay, ay, ay
un homme de moins sur la terre
Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.
Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλίας τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.
Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.
Η εν λόγω τετρασέλιδη παρτιτούρα είναι τρίγλωσση έκδοση (στα ελληνικά, γαλλικά και ισπανικά) του διεθνώς δημοφιλούς τραγουδιού «Άυ-άυ-άυ» του Χιλιανού συνθέτη Osmán Pérez Freire.
Στο μονόχρωμο εξώφυλλο υπάρχει η φωτογραφία της Ισπανίδας τραγουδίστριας και ηθοποιού Raquel Meller (το πραγματικό της όνομα ήταν Francisca Romana Marqués López) που συνοδεύεται από το σχόλιο “Le Gros Succes de Raquel Meller”. Αναγράφονται επίσης ο συνθέτης, ο εκδότης και ο χαρακτηρισμός “serenata criolla”.
Στην ελληνόφωνη εκδοχή του το τραγούδι εμπίπτει μερικώς στο ρεύμα του εξωτισμού. Μάλιστα στην ετικέτα του δίσκου χαρακτηρίζεται ως «ισπανική σερενάτα».
Η σημασία του εξωτισμού αφορά αφ’ ενός τα χαρακτηριστικά αυτού που είναι έξω από τη σφαίρα της ταυτότητας, αφ’ ετέρου την έλξη που ασκεί ό,τι έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Η ευρύτατη αποδοχή του φαινομένου είναι πασιφανής: ο πολυδιάστατος γλωσσικός, μουσικός και εικαστικός πλούτος, που συσσωρεύτηκε γύρω και μέσα στον εξωτισμό, δημιούργησε ένα κοινό απόθεμα γνώσης που τροφοδοτεί διηνεκώς το συλλογικό και ατομικό φαντασιακό. Οι τόποι που αναπαρίστανται στον εξωτισμό, η Ανατολή, η Λατινική Αμερική, η Ισπανία, η Χαβάη, είναι κατ’ εξοχήν φαντασιακοί, αποσυνδέονται από τον πραγματικό κόσμο. Ανοίγονται σαν μια θεατρική σκηνή, με εναλλασσόμενα σκηνικά, όπου δραματοποιούνται οι φαντασιώσεις, κατακλύζουν τις αισθήσεις κι εκλύουν έντονα συναισθήματα, προσφέροντας στον «επισκέπτη» μια ιδανική εμπειρία, έξω από τους περιορισμούς του συμβατικού κόσμου.
Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή). Στο κάτω μέρος των σελίδων του μουσικού κειμένου αναγράφονται το εξής: “Copyright by L. Maillochon 1920 Publié par art avec L. Maillochon, Paris. Pour la Grèce, Edts: Gaetano, Constantinides, Starr” και ο κωδικός Γ.Κ.Σ 137.
Στο οπισθόφυλλο αναγράφονται η δεύτερη και η τρίτη στροφή των στίχων και στις τρεις γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά και ισπανικά). Ωστόσο, οι στίχοι της παρτιτούρας είναι εντελώς διαφορετικοί από αυτούς της ηχογράφησης με τον Μιχάλη Θωμάκο.
Θεωρείται ότι εκδόθηκε για πρώτη φορά σε παρτιτούρα το 1913 από τον Breyer Hermanos στο Μπουένος Άιρες (Fuld, 2012). Η παρτιτούρα κυκλοφόρησε επίσης στις παρακάτω εκδόσεις:
– “Ay-ay-ay”, (έγχρωμο εξώφυλλο), L. Maillochon, Παρίσι, 1920
– “Ay-ay-ay”, (έγχρωμο εξώφυλλο), L. Maillochon, Παρίσι, 1920
– “Ay-ay-ay”, (έγχρωμο εξώφυλλο), Breton, Παρίσι, 1920
– “¡Ay – Ay - Ay! (Reminiscencias cuyanas)”, (έγχρωμο εξώφυλλο), Casa Amarilla, Σαντιάγο, περίπου το 1928
– “Ay, ay, ay”, (μονόχρωμο εξώφυλλο), Marks music, Νέα Υόρκη, 1932
Για περισσότερα σχετικά με το τραγούδι «Ay-ay-ay» βλέπε εδώ.
Έρευνα και κείμενο: Γιώργος Ευαγγέλου και Νίκος Ορδουλίδης
(Ελληνικοί στίχοι)
Στο βράχο εκεί ένας νιός, άι, άι, άι
τραγούδαγε στην καλή του
τραγούδι που μόνο αυτός, άι, άι, άι
το ένιωθε στην ψυχή του
Τρελό πολλοί τον περνούσαν
κι ενώ διαρκώς τον κοιτούσαν
εκείνος με δάκρυα στην καρδιά, άι, άι, άι
τους έλεγε ενώ γελούσαν
Έτσι είν’ γραφτό σε πολλούς, άι, άι, άι
πουλάν φθηνά την ψυχή τους
σε δαίμονες θηλυκούς, άι, άι, άι
που ξεπουλάν το κορμί τους
Το ξέρουν και όμως πάνε
το ξέρουν πώς πονάνε
το ξέρουν πώς πέφτουν στην φωτιά, άι, άι, άι
κι όμως αυτή ζητάνε
Το νέο πού λεγε αυτά, άι, άι, άι
μια νύχτα φουρτουνιασμένη
τον βρήκαν νεκρό εκεί δα, άι, άι, άι
σε μια ρεματιά αφρισμένη
Αυτή τότε εκεί στο πλάι
φωνάζει ενώ γελάει
να ένας ακόμα που για με, άι, άι, άι
στον κόσμο τον άλλο πάει
(Ισπανικοί στίχοι)
Asomate á la ventana, ay, ay, ay
Paloma del alma mia
asomate á la ventana, ay, ay, ay
Paloma del alma mia
Que ya la aurora temprana
nos viene á nunciar el dia
que ya la aurura temprana, ay, ay, ay
nos viene á nunciar el dia
Si algunavez en tu pecho, ay, ay, ay
mi cari ño ño lo abrigas
si algunavez en tu pecho, ay, ay, ay
mi cari ño ño lo abrigas
Engagnalo como á un niño
pero nunca se lo digas
engañalo como á un niño, ay, ay, ay
pero nunca se lo digas
El amor mio se muere, ay, ay, ay
y se me muere de frio
el amor mio se muere, ay, ay, ay
y se me muere de frio
Porque en tu pecho pedra
tu no quieres darle abrigo
porque en tu pecho pedra, ay, ay, ay
tu no quieres darle abrigo
(Γαλλικοί στίχοι)
Tous les soirs sur le rocher, ay, ay, ay
qui surplombe sa fenetre
je parviensa m’accrocher, ay, ay, ay
pour me faire mieux conaitre
Je dis à cette méchante
par vous l’amour me tourmente
et ma serenata criolla, ay, ay, ay
c’est pour vous que je la chante
Chacun dit que je suis fou, ay, ay, ay
de risquer cette aventure
d’aller me romper le cou, ay, ay, ay
pour pareille creature
Je sais que c’est une femme
qui fùt autrefois infâme
mais c’est toujours à ces demons là, ay, ay, ay
que l’homme a vendu son âme
Celui qui chantait ces vers, ay, ay, ay
que périlleux exercice
un jour la tête à l’envers, ay, ay, ay
tomba dans le precipice
Alors une forme claire
penchée en pleine lumière
se mit à rire en disant voilà, ay, ay, ay
un homme de moins sur la terre
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
