Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και το «Κατιφές» ή «Καντιφέ».
Ο τίτλος του τραγουδιού στα τουρκικά, "Kadife yastığım (yok)", θα μπορούσε να αποδοθεί ως «Δεν έχω κατιφεδένιο μαξιλάρι». Σύμφωνα με τον Στέλιο Μπερμπέρη πρόκειται για παλαιότερο τίτλο του "Kadifeden Kesesi".
Ο συγκεκριμένος σκοπός έχει εισέλθει και στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο, με τον τίτλο «Καντιφέ» ή «Κατιφές».
Η παρούσα ηχογράφηση συγκαταλέγεται στις ηχογραφήσεις που πραγματοποίησε η αγγλική δισκογραφική εταιρεία The Gramophone Co Ltd στην Αθήνα, το διάστημα 11–30 Ιουνίου του 1928, με ηχολήπτη τον Edward Fowler.
Ο Παναγιώτης Κουνάδης σημειώνει (2010, 6: 77): «Τραγούδι βασισμένο σε παραδοσιακή μελωδία της Μικράς Ασίας η οποία ήταν διαδεδομένη στις περισσότερες εθνότητες της περιοχής.
Άλλες εκτελέσεις:
1. Αντώνης Νταλγκάς: "Καντιφέ", δίσκος His Master's Voice AO 224, Αθήνα 16/6/1928.
2. Κα Πιπίνα: "Ο κατιφές", δίσκος Χόμοκορδ G-4-32072, Κωνσταντινούπολη (;) 19/03/1929.
3. Γρηγόρης Ασίκης: "Κατιφέ", δίσκος Columbia Αγγλίας 8270, Αθήνα 1930 (;).
4. Ευάγγελος Σωφρονίου: "Κατιφέ", δίσκος Odeon GA 1432, Αθήνα 1930.
5. Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου (Πολίτισσα): "Κατιφέ - Τα τσαχπίνικα σου μάτια", δίσκος Odeon GA 1435, Αθήνα 1930.
6. Ρόζα Εσκενάζυ: "Κατιφές", δίσκος Polydor V-51079, Αθήνα 1930.
κατιφές: στα αραβικά το φυτό τάγητος ο κορυμβανθής. Επίσης βελούδο από μετάξι.
κατιφένιος ή κατιφεντένιος = βελουδένιος».
Ενδεικτικές ηχογραφήσεις που εντοπίστηκαν στην τουρκική ιστορική δισκογραφία:
- Hafız Ahmet Bey, "Gazelli Katefe", Κωνσταντινούπολη, 1923–1926, Odeon xC 2988 D – X 46432
- Yaschar Bey [Hafız Yaşar Okur Bey], "Nevah Ouchak Canto – Katefe Jastiim", Kωνσταντινούπολη, 1923–1926, Odeon xC 2954 – X 46386
- Derviş Abdullah Efendi, "Jeni Katifeli Kanto, Katifeden Kesesi", Kωνσταντινούπολη, 1923–1926, Odeon X 46417
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και το «Κατιφές» ή «Καντιφέ».
Ο τίτλος του τραγουδιού στα τουρκικά, "Kadife yastığım (yok)", θα μπορούσε να αποδοθεί ως «Δεν έχω κατιφεδένιο μαξιλάρι». Σύμφωνα με τον Στέλιο Μπερμπέρη πρόκειται για παλαιότερο τίτλο του "Kadifeden Kesesi".
Ο συγκεκριμένος σκοπός έχει εισέλθει και στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο, με τον τίτλο «Καντιφέ» ή «Κατιφές».
Η παρούσα ηχογράφηση συγκαταλέγεται στις ηχογραφήσεις που πραγματοποίησε η αγγλική δισκογραφική εταιρεία The Gramophone Co Ltd στην Αθήνα, το διάστημα 11–30 Ιουνίου του 1928, με ηχολήπτη τον Edward Fowler.
Ο Παναγιώτης Κουνάδης σημειώνει (2010, 6: 77): «Τραγούδι βασισμένο σε παραδοσιακή μελωδία της Μικράς Ασίας η οποία ήταν διαδεδομένη στις περισσότερες εθνότητες της περιοχής.
Άλλες εκτελέσεις:
1. Αντώνης Νταλγκάς: "Καντιφέ", δίσκος His Master's Voice AO 224, Αθήνα 16/6/1928.
2. Κα Πιπίνα: "Ο κατιφές", δίσκος Χόμοκορδ G-4-32072, Κωνσταντινούπολη (;) 19/03/1929.
3. Γρηγόρης Ασίκης: "Κατιφέ", δίσκος Columbia Αγγλίας 8270, Αθήνα 1930 (;).
4. Ευάγγελος Σωφρονίου: "Κατιφέ", δίσκος Odeon GA 1432, Αθήνα 1930.
5. Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου (Πολίτισσα): "Κατιφέ - Τα τσαχπίνικα σου μάτια", δίσκος Odeon GA 1435, Αθήνα 1930.
6. Ρόζα Εσκενάζυ: "Κατιφές", δίσκος Polydor V-51079, Αθήνα 1930.
κατιφές: στα αραβικά το φυτό τάγητος ο κορυμβανθής. Επίσης βελούδο από μετάξι.
κατιφένιος ή κατιφεντένιος = βελουδένιος».
Ενδεικτικές ηχογραφήσεις που εντοπίστηκαν στην τουρκική ιστορική δισκογραφία:
- Hafız Ahmet Bey, "Gazelli Katefe", Κωνσταντινούπολη, 1923–1926, Odeon xC 2988 D – X 46432
- Yaschar Bey [Hafız Yaşar Okur Bey], "Nevah Ouchak Canto – Katefe Jastiim", Kωνσταντινούπολη, 1923–1926, Odeon xC 2954 – X 46386
- Derviş Abdullah Efendi, "Jeni Katifeli Kanto, Katifeden Kesesi", Kωνσταντινούπολη, 1923–1926, Odeon X 46417
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
